Trong cuộc sống của chúng ta, qua mỗi chặng đường, những trải nghiệm chúng ta sẽ tích lũy cho mình những bài học. Và nhà văn Tô Hoài đã xây dựng những bài học quý giá ấy qua tập truyện “Dế Mèn phiêu lưu kí”, thông qua hình ảnh chú Dế Mèn trong những bài học đường đời. Dế Mèn đã trở thành người bạn thân thiết của trẻ thơ Việt Nam!
Trước hết Dế Mèn là một chú dế khỏe mạnh, cường tráng có lối sống khoa học: “Bởi tôi ăn uống điều độ và làm việc có chừng mực nên tôi chóng lớn lắm”, “chẳng bao lâu tôi đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng”. Mèn có vẻ ngoài mạnh mẽ, đôi càng mẫm bóng, những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứng dần, nhọn hoắt, đôi cánh dài xuống tận chấm đuôi, người rung rinh một màu nâu bóng mỡ soi gương được và rất ưa nhìn, đầu to nổi từng tảng, hai răng đen nhánh, sợi râu dài, uốn cong rất đỗi hùng dũng. Từ hành động của Dế Mèn cũng toát ra vẻ khỏe mạnh: với cái móng vuốt nhọn hoắt, Dế Mèn đã “co cẳng lên đạp phanh phách vào các ngọn cỏ” để thử sự lợi hại của chúng cùng những cử chỉ như cứ chốc chốc lại “trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu”, “thỉnh thoảng, tôi ngứa chân đá một cái”…
Với thân hình cường tráng và ưa nhìn nên Dế Mèn là một chú dế rất tự tin, yêu đời và luôn tự hào về bản thân mình, luôn hãnh diện với bà con hàng xóm vì vẻ ngoại hình và sức mạnh của mình. Cảm thấy mình có thừa sức mạnh như vậy nên đã tạo cho chú những tính cách khó ưa: kiêu căng, ngạo mạn, xốc nổi “dám cà khịa với cả mọi bà con trong xóm”, “quát mấy chị Cào Cào ngụ ngoài đầu bờ” khiến các chị phải “núp khuôn mặt trái xoan dưới nhánh cỏ, chỉ dám đưa mắt lên nhìn trộm”, rồi thỉnh thoảng “ngứa chân đá một cái ghẹo anh Gọng Vó lấm láp vừa ngơ ngác dưới đầm lên”. Nhưng chú không biết hàng xóm chỉ coi chú như cậu nhóc mới lớn, không so đo, hơn thua với chú, còn chú lại tưởng mình là “bá chủ thiên hạ” rồi.
Không những thế, Dế Mèn còn rất ích kỉ, hay chê bai người khác “Chú mày hôi như cú mèo thế này, ta nào chịu được. Thôi, im cái điệu mưa dầm sùi sụt đấy đi. Đào tổ nông thì cho chết!”. Cậu ta đã buông những lời như thế với Dế Choắt - người hàng xóm ốm yếu và thẳng thừng từ chối giúp đỡ kẻ nghèo sức đó.
Và chính những tính cách xấu, tự mãn, hay trêu trọc người khác của chú đã gây ra một tai họa lớn. Khi đang nghênh ngang, tự cao tự đại, Dế Mèn thấy ngay chị Cốc đứng trước cửa hang của mình rỉa lông, rỉa cánh, liền rủ Dế Choắt trêu chị Cốc. Dế Choắt từ chối và khuyên Dế Mèn phải biết sợ, đừng trêu vào thì Dế Mèn ra oai mắng Dế Choắt rồi véo von hát trêu chị Cốc. Khi thấy chị Cốc tức giận, quyết tìm thủ phạm thì Mèn chui tọt sâu vào trong hang của mình. Chị Cốc nhìn thấy Dế Choắt đã giáng chiếc mỏ như dùi sắt trút giận lên kẻ khốn khổ đó. Nghe tiếng của Dế Choắt khóc thảm thiết, Mèn sợ lắm và chỉ khi chị Cốc bay đi mới dám mon men bò lên. Hành động của Dế Mèn thể hiện rằng cậu là một anh hùng rơm, hèn nhát, dám làm không dám chịu. Và những lời nói cuối cùng của Dế Choắt cũng chính là bài học đường đời đầu tiên thức tỉnh Dế Mèn: “Ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy”. Qua câu nói của Dế Choắt, Dế Mèn ân hận, hiểu ra được rằng phải bỏ đi cái thói kiêu căng, tự cao tự đại, luôn cho mình là nhất, không coi ai ra gì. Nhờ có bài học đó, Dế Mèn có thể trở nên sống tốt hơn, biết quan tâm giúp đỡ mọi người, nhất là những kẻ yếu.
Nhà văn Tô Hoài đã sử dụng nghệ thuật nhân hóa tài tình, với óc tưởng tượng phong phú, những hình ảnh so sánh độc đáo, giàu chất tạo hình... Ngoài ra, vốn ngôn từ đa dạng cùng với lời kể dung dị, tự nhiên, như lời ăn tiếng nói hàng ngày "con nhà võ" "mưa dầm sùi sụt" …tác giả đã làm nổi bật chân dung cũng như tính cách của Dế Mèn. Chính những điều này đã làm say mê bao thế hệ độc giả nhỏ tuổi.
Qua nhân vật Dế Mèn, ta thấy được bài học quý giá mà nhà văn Tô Hoài đã mang đến cho người đọc. Dế Mèn chính là hình ảnh của những bạn trẻ mới lớn, phổng phao đẹp mã nhưng tính tình xốc nổi, trải qua những bài học đường đời mới lớn khôn… Chính vì thế mà “Dế Mèn phiêu lưu kí” có sức sống mãnh liệt với thời gian, mãi mãi là người bạn của tuổi thơ.
Vũ Hải Đăng - Học sinh lớp 7D năm học 2022-2023
