My neighbor Totoro gợi nhắc ký ức về một thời con người đã từng yêu thương, lo lắng, chăm sóc lẫn nhau như những người trong cùng một gia đình. Và con người cũng đã từng sống chan hòa với thiên nhiên như với một người hàng xóm.
***
My neighbor Totoro (となりのトトロ / Tonari no Totoro, tạm dịch: Hàng xóm của em là Totoro) là một phim hoạt hình Nhật Bản thuộc thể loại anime movie. Phim do Hayao Miyazaki – vua hoạt hình của Nhật Bản viết kịch bản và làm đạo diễn. My neighbor Totoro được coi là một trong những phim hoạt hình lớn đầu tiên của đạo diễn Miyazaki. Đây là bộ phim được yêu mến rộng khắp bởi mọi lứa tuổi và thành phần. Hình tượng nhân vật Totoro sau này được hãng Ghibli chọn làm logo của hãng.
Câu chuyện đáng yêu
Phim kể về hành trình kỳ diệu của hai chị em Satsuki và Mei khi chuyển nhà đến sống ở một vùng quê. Ông Tatsuo Kusakabe – một giáo sư đại học đưa hai con gái đến sống ở ngôi nhà mới để tiện việc chăm sóc người mẹ đang nằm viện chữa bệnh. Trong một lần lang thang chơi ở khu rừng gần nhà, cô bé Mei đã gặp một con vật khổng lồ kì lạ mà cô bé gọi là “Totoro”. Mei kể chuyện này với chị, cô chị Satsuki nói cũng muốn gặp Totoro một lần. Cầu được ước thấy, hai chị em đã gặp Totoro khi đón bố ở bến xe bus. Thấy Totoro ướt sũng vì mưa, Satsuki đưa cho Totoro mượn chiếc ô khiến người bạn khổng lồ vô cùng thích thú. Trước khi lên xe bus mèo, Totoro tặng hai chị em một gói hạt giống.
Bệnh tình của người mẹ ngày càng trở nặng nên chưa thể về nhà, Mei hờn dỗi khóc lóc khiến Satsuki bực bội mắng em, thế là hai chị em giận nhau. Mei một mình tự đi thăm mẹ và bị lạc. Satsuki tìm em khắp nơi không thấy nên đành tìm Totoro nhờ giúp đỡ. Totoro mỉm cười và cho cô bé mượn chiếc xe bus mèo thần kì của nó.
Nước Nhật thời hậu chiến khơi gợi những ký ức tuổi thơ
Thời gian diễn ra câu chuyện trong phim vào khoảng thập niên 1950, khi nước Nhật vừa bước ra khỏi cuộc Chiến tranh thế giới thứ 2 với nhiều hậu quả nặng nề. Đạo diễn Miyazaki đã mô tả lại hiện thực nước Nhật những năm 1950 và không hề phóng đại. Trong My neighbor Totoro xuất hiện hình ảnh những căn nhà tồi tàn, đồ ăn bình dân, người dân cần mẫn lao động ngoài đồng ruộng, những đứa trẻ phải phụ giúp cha mẹ công việc và có ít thời gian chơi đùa.
Nhưng bộ phim lại gợi nhớ về những giá trị tinh thần mà người Nhật đã đánh mất. Đó là cuộc sống thanh bình, gẫn gũi với thiên nhiên. Đó là tình làng nghĩa xóm ấm áp. Đó là cuộc sống gia đình hạnh phúc và tinh thần lạc quan trong nghịch cảnh. Nếu như theo dõi bộ phim từ đầu đến cuối, có thể thấy phim có câu chuyện khá buồn. Hai đứa trẻ thiếu vắng sự chăm sóc của người mẹ do mẹ nằm viện vì bệnh hiểm nghèo.
Ba bố con chuyển về sống ở một vùng thôn quê với căn nhà gỗ cũ kĩ, mục nát, trần nhà bám đầy bồ hóng đen thui, những cây cột có thể đổ gãy bất cứ lúc nào. Ngôi nhà mà họ chuyển đến còn bị dân làng đồn đại là có ma ám, nhưng điều đó không ngăn nổi tính tò mò và hiếu động của hai đứa trẻ. Hẳn khán giả sẽ bật cười khi người cha nói rằng rất nóng lòng được gặp ma một lần, còn những đứa trẻ cũng khẳng định là mình không sợ ma.
Không chỉ phản ánh hiện thực, phim còn cho thấy sự hoài niệm quá khứ. Những người lớn khi xem bộ phim này sẽ nhớ về một phần tuổi thơ của mình được tái hiện trên màn ảnh. Đạo diễn Miyazaki đã trải qua một phần thời thơ ấu tại Saitama, ông đã nắm bắt rất tốt cảnh vật và văn hóa Nhật thập niên 50 và tái hiện một cách tinh tế qua những bức tranh vẽ. Nhân vật cậu bé Kanta – hàng xóm và là bạn học của Satsuki mang dáng dấp của đạo diễn Miyazaki thuở thiếu thời.
Totoro – vị thần rừng, biểu tượng của người mẹ thiên nhiên
Nếu chỉ mô tả hiện thực và hoài niệm tuổi thơ thì bộ phim đã không được yêu mến và có sức lan tỏa mạnh mẽ đến vậy. Điều cốt yếu làm nên thành công của bộ phim chính là đã sáng tạo ra những nhân vật dễ thương, mang tính biểu tượng cao.
Nhân vật Totoro là sự sáng tạo độc đáo, từ tạo hình đến tính cách. Đây là nhân vật mang màu sắc kì ảo, bí ẩn, chỉ có trẻ con mới nhìn thấy chúng, được xem là những vị thần bảo vệ khu rừng.
O Totoro (Totoro Lớn) là vị thần bảo vệ khu rừng, có khả năng làm cây mọc nhanh, bay và gọi xe bus mèo. Chu Totoro (Totoro Nhỡ) và Chibi Totoro (Totoro Bé) là hai con Totoro nhỏ luôn đi theo Totoro Lớn. Chu Totoro ngoại hình giống Totoro lớn nhưng nhỏ hơn nhiều. Chibi Totoro là con nhỏ nhất, có màu trắng.
Xe buýt mèo (Neko bus)là chiếc xe buýt có hình con mèo đặc biệt của Totoro. Nó có thể đi rất nhanh và buộc mọi thứ trên đường phải nhường chỗ cho nó.
Đạo diễn Miyazaki sử dụng chất liệu dân gian với những câu chuyện về thần thánh để sáng tạo nên nhân vật Totoro. Totoro Lớn có một thân hình khổng lồ nhưng không đáng sợ mà còn rất ngộ nghĩnh, dễ thương. Totoro không giống bất cứ một loài thú nào ngoài đời, tạo hình độc đáo của nhân vật này đã chiếm trọn trái tim của nhiều người hâm mộ trên khắp thế giới, qua nhiều thế hệ.
Totoro Lớn được coi là vị thần tự nhiên, là một hình ảnh biểu tượng đầy phức tạp với những vai trò khác nhau. Trong mắt Mei, Totoro là người bạn kì diệu, bí ẩn. Mặc dù Totoro có kích thước đồ sộ nhưng ngay khi mới gặp, Mei đã không hề sợ hãi. Cô bé vô tư trèo lên cái bụng mỡ của Totoro mà nghịch ngợm, trò chuyện với Totoro, thi hét với Totoro và ngay cả cái tên Totoro cũng là do cô bé tự nghĩ ra theo tên của một nhân vật trong truyện tranh.
Khi mẹ hai đứa trẻ vắng nhà, nhân vật Totoro Lớn đảm nhận luôn vai trò của người mẹ, trông nom, chăm sóc hai đứa trẻ, mở ra cho chúng một thế giới cổ tích nhiệm màu. Trong phim chỉ có trẻ con mới nhìn thấy Totoro, có lẽ vì chỉ có tâm hồn trẻ thơ mới tin vào những điều kì diệu. Người cha, ngay cả khi không chắc chắn về sự xuất hiện của Totoro vẫn tin tưởng con trẻ và còn dẫn con đến gốc cây long não cảm ơn Totoro vì đã trông non Mei.
Mei – nguyên mẫu trẻ con, biểu tượng cho tương lai và tình yêu cuộc sống
Cô bé Mei ở đầu phim luôn bắt chước người chị, từ hành động đến lời nói. Không có mẹ ở bên cạnh chăm sóc, Mei chủ yếu chơi với chị gái Satsuki. Nhưng rồi chị gái cũng phải đi học, người cha thì bận rộn với công việc, Mei bắt đầu phát triển theo hướng tự lập, khi đó Mẹ Thiên nhiên đón cô bé vào lòng. Mei bắt đầu bước vào thế giới tưởng tượng khi chơi một mình ngoài sân, cô bé là người duy nhất có thể nhìn thấy Totoro. Khi đuổi theo Totoro Nhỡ và Totoro Nhỏ, Mei đã bị rơi vào một cái lỗ ở gốc cây long não cổ thụ. Cô bé lăn xuống trước mặt Totoro Lớn đang say ngủ. Mei trò chuyện với Totoro như một người bạn. Cô bé có vai trò là nhân vật liên kết giữa thế giới thực và thế giới kì ảo.
Mei là một hình tượng nguyên mẫu trẻ con, biểu tượng của những gì nguyên bản nhất trong tính cách của con người, biểu tượng cho tương lai và tình yêu cuộc sống.Thông qua Mei, người ta thấy được quá trình phát triển độc lập của con người khi rời vòng tay chăm sóc của gia đình. Đó là sự trưởng thành về mặt tinh thần và sự cá nhân hóa tính cách. Đồng thời Mei còn có vai trò đưa đường dẫn lối con người về với thiên nhiên, để người ta khám phá vẻ đẹp tráng lệ của thiên nhiên mà lâu nay họ vẫn bỏ quên. Phim gửi gắm một thông điệp, con người phải tồn tại song hành với thiên nhiên. Phim của Ghibli thường có chủ đề về việc bảo vệ môi trường tự nhiên, về sự xung đột giữa thiên nhiên và con người trong một thời đại công nghiệp hóa. Chẳng hạn như Nausicaa of the Valley of Wind, Princess Mononoke hay Laputa: The Castle in the Sky.
Hình tượng Mei – nguyên mẫu trẻ con là phần bản ngã mà con người đã bỏ lại phía sau hoặc đã lãng quên, là phần trẻ con trong tâm hồn những người trưởng thành, luôn cần tình yêu thương và sự bình yên. Những đứa trẻ cũng tìm thấy một phần tâm hồn mình trong nhân vật Mei. Vì thế My neighbor Totoro đã vẽ ra một thế giới mà cả trẻ con và người lớn đều khao khát.
Bộ phim tuyệt vời về tình làng nghĩa xóm
Ý nghĩa quan trọng nhất của bộ phim là ca ngợi tình yêu thương con người và sự giao hòa giữa con người với thiên nhiên. Phim gợi nhắc cho người xem rằng họ đã từng yêu thương, lo lắng, chăm sóc lẫn nhau như những người trong cùng một gia đình (chi tiết bà Nanny chăm sóc Mei, dân làng cùng đi tìm Mei khi cô bé mất tích).
Con người cũng đã từng sống chan hòa với thiên nhiên như với những người hàng xóm của mình. Những hình ảnh giản dị như cảnh ba cha con đạp xe đến bệnh viện thăm mẹ, tiếng cười hồn nhiên của hai chị em, cuộc dạo chơi dưới trăng của hai chị em và Totoro,…tất cả đã tạo nên một vẻ lung linh kì diệu bao trùm lên cuộc sống rất đỗi bình thường. Ý nghĩa của phim được thể hiện một cách bình dị, thâm trầm mà sâu sắc. Đó là lí do vì sao My neighbor Totoro được yêu mến đến vậy.
Ngôn ngữ điện ảnh
Bộ phim tác động mạnh mẽ vào nhãn quan người xem bởi những nét vẽ tỉ mỉ, chân thực, màu sắc tươi sáng, gợi nên hình ảnh một vùng thôn quê rất mộc mạc, gần gũi có nhiều nét tương đồng với vùng nông thôn của Việt Nam: từ những cánh đồng lúa thẳng tắp, những đồi cây xanh ngút ngàn, những con đường dốc, những người dân lao động chân chất. Mỗi khuôn hình được chăm chút kĩ lưỡng đến từng chi tiết nhỏ gợi cảm giác sống động như thật, chẳng hạn hình ảnh dòng suối nhỏ, mặt nước lấp lánh, phản xạ ánh sáng mặt trời, bên dưới có hàng đàn nòng nọc đang bơi lội. Phần âm thanh của phim cũng rất sống động, từ tiếng nước chảy róc rách, tiếng gió thổi vi vu, tiếng ve kêu trưa hè, tiếng cười giòn giã của trẻ con. Tất cả tạo nên một bức tranh làng quê dịu mát, thanh bình.
Nhạc phim được soạn bởi nhạc sĩ Joe Hisaishi, bài hát chủ đề là My neighbor Totoro, nhạc nền là The Path of the wind. Âm nhạc mang phong vị nhạc đồng quê, được chơi bởi nhạc cụ dân gian Nhật Bản kết hợp với những nhạc cụ hiện đại. Nhạc phim đã mở ra một không gian làng quê mộc mạc, thanh bình và màu nhiệm.
My neighbor Totoro là bộ phim trong sáng, đáng yêu. Sức hấp dẫn của bộ phim đến từ nhiều khía cạnh: hình ảnh đẹp, cuộc sống làng quê chân thực, chan hòa với thiên nhiên, những nhân vật dễ thương, ngộ nghĩnh. Trẻ con khi xem phim sẽ cảm thấy thú vị còn người lớn sẽ được sống lại những ký ức tuổi thơ của mình.
My neighbor Totoro có số điểm khá cao trên các website phê bình phim uy tín: 8.3/10 điểm IMDb , 8,3/10 điểm trên Rotten Tomatoes (dự trên 37 ý kiến từ các nhà phê bình phim). Nhà phê bình phim Roger Ebert của tờ Chicago Sun-Times coi My neighbor Totoro là một trong những bộ phim tuyệt vời nhất mà ông đã từng xem và là một trong những phim hoạt hình vẽ tay đáng yêu nhất của họa sĩ Hayao Miyazaki.
I Am NGA
Tham khảo:
Okuhara Rieko. “Walking along with Nature: A Psychological Interpretation of My Neighbor Totoro.” The Looking Glass: New Perspective on Children’s Literature, vol. 10, no. 2 (2006).
(Diễn giải tâm lí học về bộ phim My neighbor Totoro, bản dịch của Duy Doan).
Đọc thêm: ‘Maquia: chờ ngày lời hứa nở hoa’ và nỗi cô đơn trải dài theo năm tháng
Vui lòng đọc kỹ yêu cầu về bản quyền trước khi sao chép hoặc trích dẫn nội dung trên blog.
